Portland, USA, Aprili 24 (IPS) – Katika sehemu kubwa za zamani, watu wachache waliishi peke yao. Mwanzoni mwa karne ya 20, kaya za mtu mmoja zilikuwa nadra sana na inakadiriwa kuwa chini ya 10% ya kaya zote ulimwenguni.
Kufikia katikati ya karne ya 20, idadi ya kaya za mtu mmoja ulimwenguni zilianza kuongezeka sana. Kwa kuongezea, katika miongo kadhaa iliyopita, kaya za mtu mmoja zimekuwa kawaida zaidi katika nchi nyingi. Kwa kuongezea, katika nchi zenye kipato cha juu, kilichoendelea zaidi, kaya za mtu mmoja zimekuwa aina kubwa ya kaya.
Kufikia 1985, sehemu ya kimataifa ya kaya za mtu mmoja inakadiriwa kufikia asilimia 23. Miongo kadhaa baadaye, yaani, kufikia 2018, sehemu ya kaya za mtu mmoja ulimwenguni inakadiriwa kuwa imeongezeka hadi asilimia 28. Kuhusu siku za usoni, sehemu ya kimataifa ya kaya za mtu mmoja katikati ya karne ya 21 inakadiriwa kufikia 35% (Kielelezo 1).
Hivi sasa, tofauti kubwa zipo kati ya nchi katika sehemu ya kaya za mtu mmoja. Katika nchi nyingi zenye kipato cha chini, kwa mfano, idadi ya kaya za mtu mmoja ni chini, kawaida chini ya 10%. Katika nchi nyingi zilizoendelea, kwa kulinganisha, kaya za mtu mmoja zinawakilisha sehemu kubwa ya kaya.
Kati ya nchi zingine, kama vile Norway, Denmark, Sweden, Ujerumani na Urusi, sehemu ya kaya za mtu mmoja karibu 2020 ilizidi 40%. Pia, idadi ya kaya za mtu mmoja katika nchi mbili zilizo na watu wengi zaidi zilikuwa 25% kwa Uchina na 16% kwa India (Kielelezo 2).
Idadi ya kaya za mtu mmoja katika nchi nyingi ziliongezeka sana katika siku za hivi karibuni. Huko Merika, kwa mfano, sehemu ya kaya za mtu mmoja ziliongezeka mara tatu wakati wa nusu ya pili ya karne ya 20 na idadi hiyo iliongezeka kila muongo kutoka 1940 hadi 2020. Sehemu ya kaya za mtu mmoja huko Merika mnamo 2020 ilifikia takriban 28% (Kielelezo 3).
Hivi majuzi wakati wa karne ya 21, kaya za mtu mmoja ziliongezeka sana katika nchi kadhaa ulimwenguni. Kwa mfano, idadi katika kaya za mtu mmoja iliongezeka kwa asilimia 50 huko Japan na Denmark, karibu mara mbili nchini Urusi na Norway, na mara tatu nchini China (Kielelezo 4).
Sababu kadhaa kuu za kiuchumi, kijamii, kitamaduni na idadi ya watu zilichangia kuongezeka kwa kaya za mtu mmoja. Kwa upande wake, ongezeko hilo limesababisha athari kadhaa muhimu kwa watu na jamii.
Baadhi ya sababu kuu za kaya za mtu mmoja ni pamoja na uhamishaji wa miji, uchumi unaokua na mapato yanayoongezeka, uhuru wa kifedha, viwango vya juu vya elimu, viwango vya juu vya ajira, na muhimu zaidi, maboresho katika hali ya wanawake. Ndoa ya baadaye, kuchelewesha kuzaa watoto, kuongezeka kwa talaka na kubadilisha mitazamo kuhusu familia na kuzaa pia ni kati ya sababu kuu ambazo zilichangia kuongezeka kwa kaya za mtu mmoja (Jedwali 1).
Kwa kuongezea, kuzeeka kwa idadi ya watu imekuwa sababu ya nguvu inayochangia kuongezeka kwa kaya za mtu mmoja. Kadiri miundo ya umri wa idadi ya watu inavyozidi kuwa pamoja na matukio ya ujane, idadi ya kaya za mtu mmoja katika nchi zimeongezeka sana kati ya wazee wenye umri wa miaka 65 au zaidi.
Katika hali nyingi, wazee wana idadi kubwa zaidi ya kuishi katika kaya za mtu mmoja kuliko vikundi vingine vya umri. Kwa mfano, idadi ya wazee wanaokaa peke yao mara nyingi ni kubwa mara kadhaa kuliko idadi ya watu walio chini ya miaka 30.
Kwa kuongezea, katika nchi kama dazeni mbili, ambazo ziko Ulaya, zaidi ya theluthi moja ya wazee wanaishi katika kaya za mtu mmoja. Pia, katika baadhi ya nchi hizo, kama vile Denmark, Estonia, Ufini, Lithuania na Uswidi, sehemu ya wazee wanaoishi peke yao inazidi 40%.
Miongoni mwa matokeo yaliyoripotiwa ya kuongezeka kwa kaya za mtu mmoja ni uhuru mkubwa, uhuru wa kibinafsi, uhuru wa kiuchumi na kujitimiza na pia kukosa watoto kulea. Wanaume na wanawake wengine, haswa wale wakati wa miaka yao ya kati, wanaweza kustawi katika kaya za mtu mmoja.
Walakini, kuishi peke yako kunaweza kuchangia mafadhaiko, upweke na maswala ya kiafya na kiakili, haswa kwa wazee. Kwa kuongezea, kaya za mtu mmoja zinaweza kukabiliwa na shida ya kifedha na kuongezeka kwa deni kwa sababu ya kuwa na mtoaji wa mapato moja.
Kwa kuongezea, wanaume na wanawake wanaoishi katika kaya za mtu mmoja wanaweza kupata msaada wa kijamii, wanahisi kutengwa kwa jamii na wako katika hatari kubwa ya kupungua kwa utambuzi, pamoja na shida ya akili na ugonjwa wa Alzheimer’s. Watu hao, haswa katika vikundi vya uzee, pia wako katika hatari kubwa ya kupata ajali na kukutana na hatari za usalama.
Kwa kweli, sio kila mtu anayeishi peke yake atapata shida za mwili, kiakili na kijamii na anakabiliwa na maswala ya utambuzi wa utambuzi. Pia ni kesi kwamba kuishi peke yako sio sawa na kuhisi upweke.
Kulingana na tafiti, watu wengi wanaoishi katika kaya za mtu mmoja wanaonyesha kuridhika na hali yao. Wanaripoti kwamba wanafanya vizuri kuishi peke yao, haswa wale ambao wamedumisha uhusiano wa kijamii na uhusiano na marafiki na familia.
Walakini, uwezekano wa shida kutokea katika kaya za mtu mmoja hakika upo. Na uwezo huo kawaida ni wa juu kati ya wazee, haswa kwa vikundi vya uzee. Hatari na shida mbali mbali ambazo zinaweza kutokea katika kaya za mtu mmoja zinahitaji kukubaliwa na kutathminiwa kwa umakini na wale ambao wanaishi katika kaya kama hizo.
Ongezeko la kaya za mtu mmoja pia huleta changamoto kwa jamii, haswa nchi zilizoendelea zaidi ambapo viwango hivi sasa ni vya juu zaidi. Miongoni mwa changamoto hizo ni jinsi ya kushughulikia kutengwa kwa jamii, upweke na athari za kiafya za mwili na akili, haswa kati ya vikundi kongwe.
Mbali na kuongeza uhamasishaji wa umma kuhusu athari mbaya ya upweke, miunganisho ya kijamii na ushiriki wa jamii zinahitaji kupandishwa na mipango ya kufikia inayotolewa kwa wanaume na wanawake ambao wanakabiliwa na kutengwa kwa jamii.
Ni muhimu kutambua kuwa katika nchi nyingi zinazoishi katika kaya ya mtu mmoja ni chaguo la kibinafsi la mtu. Ni upendeleo wa maisha na watu hao wanaweza kuwa na sababu ya kuishi peke yao.
Walakini, kwa wengi, haswa wale walio katika vikundi vya uzee, kuishi peke yao mara nyingi sio chaguo bali ni matokeo ya hali ambayo kwa kiasi kikubwa ni zaidi ya udhibiti wao.
Watu ambao kwa hiari hujikuta wakiishi peke yao wanaweza kukutana na upweke na kuhisi wametengwa kijamii. Watu hao huwa katika hatari kubwa ya kupata shida za mwili na kiakili, pamoja na kupungua kwa utambuzi.
Ukuaji wa haraka katika idadi na idadi ya kaya za mtu mmoja kote ulimwenguni imeweka wazi kuwa serikali ulimwenguni zinakabiliwa na changamoto kubwa katika kutoa msaada unaofaa kwa watu wanaoishi peke yao, haswa wazee.
Miongoni mwa changamoto kubwa kwa serikali ni utoaji wa msaada wa kijamii, hatua za usalama na ufikiaji wa huduma ya afya kwa wale walio katika kaya za mtu mmoja. Serikali zinazoendeleza miunganisho ya kijamii na ushiriki wa jamii na pia utoaji wa huduma zinazohitajika za huduma ya afya zinaweza kuwa michango ya maana katika kupunguza hatari za shida za afya ya mwili na akili kwa watu wanaoishi katika kaya za mtu mmoja.
Joseph Chamie ni mpiga kura wa ushauri, mkurugenzi wa zamani wa Idara ya Idadi ya Watu wa Umoja wa Mataifa na mwandishi wa machapisho mengi juu ya maswala ya idadi ya watu, pamoja na kitabu chake cha hivi karibuni, “Viwango vya idadi ya watu, mwenendo, na tofauti”
© Huduma ya Inter Press (2025) – Haki zote zimehifadhiwa. Chanzo cha asili: Huduma ya waandishi wa habari
