Dar es Salaam. Zikiwa zimebaki siku saba kabla ya Watanzania kushiriki uchaguzi mkuu, mashirika ya haki za binadamu yameitaka Serikali kupitia Chama cha Mapinduzi (CCM) kuchukua hatua za haraka na thabiti kukomesha vitendo vya utekaji vinavyoripotiwa, pamoja na kuhakikisha misingi ya demokrasia inalindwa kikamilifu.
Mashirika hayo pia yamesisitiza umuhimu wa kuheshimu uhuru wa vyombo vya habari na kuendeleza mazungumzo ya kitaifa kama njia ya kujenga maridhiano ya kisiasa kuelekea na baada ya uchaguzi wa mwaka 2025.
Wito huo umetolewa katika kikao cha viongozi wa CCM na wawakilishi wa mashirika ya kiraia, wakiongozwa na Mratibu wa Kitaifa wa Mtandao wa Watetezi wa Haki za Binadamu Tanzania (THRDC), Onesmo Olengurumwa.
Muungano wa mashirika 10 ya haki za binadamu yamewasilisha mapendekezo ya kina kwa CCM, yakiwemo THRDC, Chama cha Wanasheria Wanawake Tanzania (Tawla), Chama cha Wanawake Waandishi wa Habari Tanzania (Tamwa), Umoja wa Vilabu vya Waandishi wa Habari Tanzania (UTPC), Baraza la Habari Tanzania (MCT), Shiviawata, Youth Participation Consortium (YPC), Jukwaa la Katiba Tanzania (Jukata), Shirika la Maendeleo Nguruka, na Mtandao wa Asasi za Kiraia Tanzania (Tango).
Akijibu mapendekezo hayo, Naibu Katibu Mkuu wa CCM – Bara, John Mongella, amekiri uzito wa hoja zilizotolewa, akisema masuala hayo ni ya msingi kwa maslahi ya Taifa.
Amesema kuwa hata awali CCM ilipokea mapendekezo kama hayo kutoka asasi za kiraia na zaidi ya asilimia 80 ya mapendekezo hayo yaliingizwa kwenye ilani yake ya uchaguzi ya 2025–2030.
“Kuna nyakati ambapo pande hizi zinaweza kuonekana kuzungumza kwa mitazamo tofauti kuhusu jambo fulani, lakini hilo lisitafsiriwe kama kutokubaliana,” ameongeza.
Mongella pia amesisitiza dhamira ya Rais Samia Suluhu Hassan katika utekelezaji wa misingi minne ya 4R (maridhiano, ustahimilivu, mageuzi, na kujenga upya), akisisitiza kuwa misingi hiyo itaendelezwa kwa nguvu hata baada ya uchaguzi.
Kuhusu matukio ya utekaji, ameeleza kuwa Rais amezielekeza taasisi za ulinzi kuchukua hatua madhubuti.
Amesisitiza kuwa hata Katibu Mkuu wa CCM wa zamani, Dk Emmanuel Nchimbi, ambaye sasa ni mgombea mwenza wa urais, pia amesisitiza kuwa matukio hayo yanadhoofisha imani ya umma kwa chama.
“Tumejipanga kukomesha vitendo hivi na kuhakikisha amani na utulivu vinaendelea kudumu,” amesema Mongella, akibainisha kuwa wakati mwingine matatizo ya afya ya akili huchangia kutoweka kwa watu.
“Jamii inaweza kumuona mtu akiwa mzima kiafya, lakini hali za ndani zinaweza kusababisha matokeo mabaya,” amesema.
Ameahidi kuwasilisha kwa uongozi wa chama hoja ya mashirika hayo ya kiraia kuhusu kuunda tume huru kwa ajili ya hatua za utekelezaji.
“Serikali imewahi kuunda tume kama hizo hapo awali, ambazo zilikuwa na ufanisi mkubwa katika kushughulikia masuala muhimu. Nitahakikisha pendekezo hili linawasilishwa kwenye vikao vya juu vya chama ili hatua madhubuti zichukuliwe,” amesema.
Kuhusu mabadiliko ya Katiba, Mongella amesisitiza dhamira ya CCM ya kujenga mfumo wa kisheria wa haki na usioegemea upande wowote, unaozidi siasa za vyama, unaimarisha usalama wa taifa, na kudumisha uthabiti wa muda mrefu.
Akitoa hoja za muungano huo, Olengurumwa amesisitiza umuhimu wa mazungumzo katika kushughulikia masuala ya utawala na haki za binadamu, akieleza kuwa hadi sasa mazungumzo yenye tija yamekuwa machache.
“Licha ya juhudi za muda mrefu za utetezi huku uchaguzi ukikaribia, hakuna mazungumzo ya kitaifa yenye maana yamefanyika kushughulikia malalamiko ya wananchi au kuhimiza maridhiano,” amesema.
Mashirika hayo yamebainisha ongezeko la matukio ya utekaji na kutoweka kwa watu yakihusisha waandishi wa habari, watetezi wa haki za binadamu, wanaharakati wa mtandaoni, viongozi wa dini, wanasiasa wa upinzani, na wakosoaji wengine.
“Kati ya mwaka 2023 na 2025, karibu kesi 100 za utekaji na kutoweka kwa watu zimeripotiwa, nyingi zikiwa hazijapatiwa ufumbuzi,” amesema Olengurumwa, akiendelea kueleza kuwa matukio yanayohusisha watoto hayaripotiwi ipasavyo.
Takwimu rasmi za polisi zinaonesha watoto 73 wamepotea mwaka 2023, huku takwimu za 2016–2019 zikionesha kutekwa kwa watu 86, wakiwemo watoto 23.
Taarifa zisizo rasmi zinaonesha kuwa takribani watu 256, wakiwemo watoto 96, wametekwa au wametoweka kati ya 2016 na 2025.
Muungano wa mashirika hayo umeitaka Serikali, CCM, na vyombo vya usalama kulinda raia wote, hususan wale wanaotumia haki zao za kikatiba za uhuru wa kujieleza, kukusanyika, na kushiriki katika siasa.
“Tunaomba kuundwa kwa tume huru ya kuchunguza matukio yote ya utekaji na kutoweka kwa watu na kuwawajibisha wahusika.
“Pia, tunaomba Rais Samia Suluhu Hassan aridhie uchunguzi wa kimataifa dhidi ya kutoweka kwa watu na kuteswa,” amesema Olengurumwa.
Mashirika hayo pia yameonya kuwa demokrasia na uhuru wa vyombo vya habari bado viko chini nchini. Licha ya dhamana za kikatiba, sheria kandamizi, udhibiti wa Serikali, na hofu kwa wananchi bado vinazuia ushiriki kamili wa wananchi.
Kwa mujibu wa mashirika hayo, ripoti zinaonesha kuwa kati ya mwaka 2020 na 2025, zaidi ya waandishi wa habari 120 wamekamatwa au wamefunguliwa mashitaka kwa tuhuma zinazohusiana na maudhui ya mtandaoni au leseni, ambapo takribani watu 30 wamekamatwa kati ya Januari na Septemba 2025 pekee.
Kikao hicho pia kimesisitiza umuhimu wa mazungumzo jumuishi ya kitaifa kushughulikia marekebisho ya sheria za uchaguzi, haki za binadamu, na masuala ya katiba.
“CCM imetaja mabadiliko ya katiba kwenye ilani yake, jambo ambalo ni hatua chanya, lakini mchakato huo lazima uwe wa uwazi na ushirikishe wadau wote. Masomo kutoka Uganda, Afrika Kusini, na Kenya yanaonesha kuwa mabadiliko ya Katiba hufanikiwa tu pale mchakato unapokuwa wazi, shirikishi, na unaoungwa mkono kwa dhamira ya kweli ya kisiasa,” amesema Olengurumwa.
Amesisitiza kuwa mazungumzo hayo yanapaswa kushirikisha vyama vya siasa, mashirika ya kiraia, na makundi yote ya kijamii ili kushughulikia malalamiko kwa kina na kufanikisha maridhiano ya kitaifa.
“Ziara yetu hii inalenga kusisitiza umuhimu wa kushughulikia matukio ya kutoweka kwa watu, vitisho dhidi ya demokrasia, na kulinda uhuru wa vyombo vya habari. Tunaendelea kuhimiza mazungumzo, ushiriki wa wananchi, na maridhiano ya kitaifa ili kulinda misingi ya demokrasia ya Tanzania,” amesema.
Wakati Tanzania ikipiga hatua katika kujenga taasisi za kidemokrasia, mashirika ya haki yamebainisha kuwa changamoto za kimfumo bado zipo, zikiwemo vikwazo vya kisheria, vikwazo vya kiutendaji, na hofu miongoni mwa wanaharakati na waandishi wa habari nyakati za uchaguzi.
“Ufanisi wa mazungumzo ya kitaifa na mabadiliko ya katiba unategemea utayari wa wadau wote kufanya kazi kwa pamoja kwa ajili ya maslahi mapana ya taifa,” amesema Olengurumwa.a
