Dar es Salaam. Maumivu ya goti ni tatizo linalowakumba watu wengi duniani, hususan wale wanaofanya kazi zinazohusisha kusimama muda mrefu, wanaofanya mazoezi ya nguvu, au wazee ambao viungo vyao vimeanza kudhoofika kutokana na umri.
Maumivu haya yanaweza kutokana na magonjwa kama vile baridi yabisi (arthritis), majeraha ya tishu laini, au uchakavu wa gegedu (cartilage).
Mbali na matibabu ya hospitalini, lishe bora ni moja ya njia muhimu ya kupunguza maumivu na kuimarisha afya ya viungo.
Vyakula fulani vina virutubishi vinavyosaidia kupunguza uvimbe, kuongeza uzalishaji wa gegedu, na kuimarisha mifupa na misuli inayounga mkono goti.
Makala kwa kurejea vyanzo mbalimbali vya kimtandao, itaangazia baadhi ya vyakula muhimu ambavyo watu wenye maumivu ya goti hawapaswi kuvikosa.
Kwanza, ni muhimu kutambua kwamba vyakula vyenye asili ya kupambana na uvimbe (anti-inflammatory foods) vina nafasi kubwa katika kupunguza maumivu ya goti.
Uvimbe ndio chanzo kikuu cha maumivu kwenye viungo, hivyo kula vyakula vinavyopunguza hali hii kunaweza kusaidia sana.
Samaki wenye mafuta kama sangara, salmoni, na dagaa ni mfano mzuri. Samaki hawa wana wingi wa mafuta aina ya omega-3 ambayo husaidia kupunguza kemikali mwilini zinazochochea uvimbe.
Kwa watu wasiokula samaki, mafuta ya mbegu za chia, karanga, na parachichi yanaweza kuwa chanzo mbadala cha asidi hizi muhimu.
Mboga za majani ya kijani kibichi pia zina nafasi muhimu katika lishe ya mtu mwenye maumivu ya goti. Mboga kama mchicha, kale, na brokoli zina wingi wa vitamini K, C, na kalsiamu.
Vitamini K husaidia kudhibiti protini zinazohusiana na afya ya mifupa, huku vitamini C ikiwa muhimu katika uzalishaji wa kolajeni yaani protini kuu inayounda gegedu ya viungo.
Kolajeni huimarisha muundo wa goti na kulifanya liwe imara zaidi. Brokoli pia ina kiambato kinachoitwa sulforaphane ambacho utafiti umeonyesha kuwa kinaweza kupunguza kasi ya uharibifu wa gegedu kwa wagonjwa wa baridi yabisi.
Matunda yenye rangi ang’avu kama matufaha, matunda jamii ya berries (kama stroberi, bluberi, na rasiberi), machungwa, na mapera yana virutubisho vinavyosaidia kupunguza uvimbe. Matunda haya yana antioxidants na vitamini C, ambazo hulinda seli za mwili dhidi ya uharibifu unaosababishwa na sumu mwilini.
Antioxidants hupunguza athari za kemikali zinazoharibu tishu za goti, na hivyo kupunguza maumivu. Juisi za matunda haya zinapendekezwa, lakini ni bora kula tunda zima ili kupata nyuzinyuzi zinazosaidia mfumo wa mmeng’enyo wa chakula.
Vyakula vya nafaka zisizokobolewa kama ulezi, mtama, na shayiri vina virutubishi vinavyosaidia kuimarisha mifupa kwa sababu vina madini ya magnesiamu, chuma, na fosforasi. Magnesiamu inasaidia mwili kutumia kalsiamu ipasavyo, ambayo ni muhimu kwa mifupa imara.
Kwa wale wanaopendelea ugali, kutumia unga wa mchanganyiko wa nafaka hizi ni bora zaidi kuliko unga uliokobolewa.
Kuna vyakula vinavyosaidia moja kwa moja katika kutengeneza au kulinda gegedu ya goti. Mojawapo ni supu ya mifupa, ambayo hutengenezwa kwa kuchemsha mifupa kwa muda mrefu hadi virutubishi vya ndani vinatoka.
Supu hii ina kolajeni, glukosamini, na kondroitini yaani viambato vinavyosaidia kulainisha viungo na kupunguza maumivu.
Glukosamini na kondroitini ni virutubisho vinavyopatikana pia katika vidonge vya matibabu, lakini kupata asili yake kupitia chakula ni njia salama na yenye manufaa zaidi.
Pia, tangawizi na manjano ni viungo vya asili vinavyopendekezwa sana kwa wenye maumivu ya goti. Tangawizi ina kiambato kinachoitwa gingerol, na manjano ina curcumin, vyote vikiwa na uwezo mkubwa wa kupunguza uvimbe. Watu wengi hutumia manjano katika chai au vyakula vyao vya kila siku ili kupunguza maumivu ya viungo. Mchanganyiko wa manjano na pilipili nyeusi huongeza uwezo wa mwili kufyonza curcumin vizuri zaidi.
Kwa upande mwingine, kuna vyakula ambavyo wenye maumivu ya goti wanapaswa kuviepuka.
Vyakula vyenye mafuta mengi ya wanyama, vyakula vilivyosindikwa kama sausage, chipsi, na vinywaji vyenye sukari nyingi huongeza uvimbe mwilini. Kiasi kikubwa cha sukari au wanga rahisi husababisha kuongezeka kwa uzalishaji wa kemikali mwilini zinazoongeza maumivu.
Unywaji wa pombe na uvutaji sigara pia huzuia ufyonzaji wa virutubishi vinavyosaidia afya ya mifupa na huongeza kasi ya uchakavu wa viungo.
Mtu mwenye maumivu ya goti anapaswa pia kunywa maji ya kutosha kila siku. Viungo vya mwili, ikiwemo magoti, vinahitaji unyevu wa kutosha ili kupunguza msuguano na kulainisha sehemu zinazogusana. Ukosefu wa maji mwilini hufanya viungo kuwa vigumu kusogea na kuongeza maumivu. Wataalam wanashauri angalau glasi nane za maji kwa siku, au zaidi kulingana na uzito wa mwili na shughuli za kila siku.
Kwa jumla, vyakula vyenye virutubishi sahihi vinaweza kusaidia kupunguza maumivu ya goti kwa muda mrefu, hasa vinapotumiwa pamoja na mazoezi mepesi kama kutembea au kuogelea. Lishe yenye uwiano mzuri wa protini, mafuta mazuri, madini, na vitamini inaupa mwili uwezo wa kujijenga upya na kupunguza kasi ya uharibifu wa viungo. Hivyo, kubadilisha mtindo wa ulaji ni hatua muhimu ya asili inayoweza kusaidia katika kudhibiti maumivu ya goti bila kutegemea dawa pekee.
