Sekta isiyo rasmi nchini Tanzania ni zaidi ya mkusanyiko wa shughuli za kiuchumi zisizosajiliwa; ni uti wa mgongo wa kweli wa uchumi wa Taifa, ikitoa uhai kwa mamilioni ya Watanzania.
Inajumuisha wachuuzi wadogo (wamachinga), waendesha pikipiki (bodaboda), mama lishe, wachimbaji wadogo wa madini, na wakulima wa mazao ya bustani.
Shughuli hizi zote, licha ya kufanya kazi nje ya mifumo rasmi ya udhibiti na ulindaji wa Serikali, huchukua nafasi ya kwanza katika kutoa ajira kwa idadi kubwa ya Watanzania, hasa vijana na wanawake ambao fursa za ajira rasmi kwao ni chache.
Jukumu la msingi la sekta isiyo rasmi ni kuwa ngao ya kiuchumi na mfumo wa usalama wa kijamii usio rasmi. Katika mazingira ambapo ukosefu wa ajira rasmi kwa vijana unapaa na wengi huhitaji kuanzisha shughuli za mapato bila mtaji mkubwa au sifa za kiofisi, sekta hii inakuwa kimbilio la lazima.
Uwezo wake wa kunyonya nguvukazi ya ziada, hasa wakati wa misukosuko ya kiuchumi au baada ya kuhitimu masomo, unathibitisha kuwa ni zana ya uhimilivu (shock-absorber) ya soko la ajira.
Hii huzuia umaskini wa ghafla kwa kaya nyingi na inachochea mzunguko wa fedha katika ngazi ya chini, kwani wachuuzi na watoa huduma hawa hutoa bidhaa na huduma kwa bei nafuu na karibu na wananchi, hivyo kuimarisha mtengamano wa kijamii na kupunguza pengo la usawa wa kipato.
Licha ya umuhimu wake, sekta isiyo rasmi inakabiliwa na changamoto nyingi zinazozuia uwezo wake kamili. Moja ya vikwazo vikubwa ni upatikanaji mdogo wa fedha na mikopo kutoka taasisi rasmi, kwani wafanyabiashara wengi hukosa dhamana na kumbukumbu kamili za biashara.
Vilevile, mazingira ya kisheria na kiutawala huwatia hofu, kwani mchakato wa kurasimisha biashara mara nyingi ni mgumu, wa gharama, na huchukua muda mrefu, hali inayowafanya wengi kubaki nje ya mfumo rasmi.
Changamoto hizi huwafanya wafanyabiashara hawa waishi kwa wasiwasi, wakikabiliwa na vitisho vya kuhamishwa au kukamatwa kwa bidhaa zao, na hivyo kupunguza uwezo wao wa kuwekeza na kukua.
Ili kuufungua uwezo kamili wa “uti wa mgongo” huu usioonekana, Tanzania inahitaji kuchukua hatua za kimkakati ambazo hazilengi tu kuwarasimisha wafanyabiashara hawa, bali kwanza kuwatambua, kuwaheshimu, na kuwawezesha.
Serikali na wadau wengine wanapaswa kuweka mipango ya kodi na udhibiti ambayo ni rahisi, shirikishi, na inayoeleweka kwa wafanyabiashara wadogo, ikiwa ni pamoja na kutoa vitambulisho vya utambulisho. Kuboresha miundombinu ya masoko na kutoa mafunzo ya kibiashara na stadi za kifedha kwa urahisi ni muhimu.
Aidha, kukuza matumizi ya teknolojia ya kidijitali, kama vile mifumo ya malipo kwa simu, kunaweza kusaidia biashara hizi kuwa na kumbukumbu bora za kifedha, hivyo kuongeza uaminifu wao katika kupata mikopo.
