UMOJA WA MATAIFA, Desemba 19 (IPS) – Pendekezo la muda mrefu la kurejea mwaka 1996—kuanzisha muhula mmoja wa miaka saba usioweza kurejeshwa kwa Katibu Mkuu wa Umoja wa Mataifa– limefufuliwa na Katibu Mkuu wa zamani wa Umoja wa Mataifa Ban Ki-moon.
Pendekezo la awali lilikuwa sehemu ya utafiti uliofadhiliwa na Dag Hammarskjold na Ford Foundations. Kulingana na pendekezo hilo, muhula wa miaka saba “utaipa SG fursa ya kufanya mipango ya mbali bila shinikizo zisizohitajika.”
Ban amesema muhula mmoja wa miaka saba usioweza kurejeshwa utaimarisha uhuru wa ofisi hiyo. Mazoezi ya sasa ya mihula miwili ya miaka mitano, alisema, inawafanya Makatibu Wakuu “wategemee kupita kiasi Wajumbe wa Kudumu wa Baraza hili kwa nyongeza.”
Aliyekuwa Katibu Mkuu wa Misri Boutros Boutros-Ghali alinyimwa muhula wa pili wa miaka mitano wakati Marekani ilikuwa nchi pekee mwanachama wa kudumu kupiga kura ya turufu kwa muhula wake wa pili licha ya kwamba alipata kura 14 kati ya 15 katika Baraza la Usalama.
“Kama chombo cha juu zaidi cha kutunga sera za Umoja wa Mataifa, na kama chombo cha mwisho cha uteuzi, Baraza Kuu linapaswa kupitisha azimio la kina la kuweka muhula mmoja wa miaka saba na vipengele vyote muhimu vya mchakato ulioboreshwa wa kumteua Katibu Mkuu,” utafiti huo ulisema.
Muhula huo wa miaka saba, kulingana na utafiti wa 1996 ulioandikwa na Sir Brian Urquhart na Erskine Childers, unapaswa pia kutumika kwa wakuu wa mashirika ya Umoja wa Mataifa na programu za Umoja wa Mataifa.
Utafiti huo ulipewa jina la “Ulimwengu Unaohitaji Uongozi: Umoja wa Mataifa wa Kesho. Tathmini Mpya”. Sir Brian alikuwa Naibu Katibu Mkuu wa zamani wa Umoja wa Mataifa (USG) wa Masuala Maalum ya Kisiasa na Watoto alikuwa Mshauri Mkuu wa zamani wa Mkurugenzi Mkuu wa Umoja wa Mataifa wa Maendeleo na Masuala ya Uchumi ya Kimataifa.
Balozi Anwarul K. Chowdhury, Naibu Katibu Mkuu wa zamani na Mwakilishi Mkuu wa Umoja wa Mataifa na Mwakilishi wa Kudumu wa Bangladesh katika Umoja wa Mataifa, aliiambia IPS katika kuweka maslahi bora ya uaminifu wa utendaji kazi wa chombo cha kimataifa cha kimataifa chenye mamlaka ya kimataifa, na kama mjumbe mwenye dhamiri ya Umoja wa Mataifa, naamini kwa dhati kabisa kwamba Umoja wa Mataifa unaamini kuwa ndani ya Umoja huo, muda mrefu, lakini pendekezo ambalo halijathaminiwa sana, la kuanzisha muhula mmoja wa miaka saba wa uongozi usioweza kurejeshwa kwa Katibu Mkuu wa Umoja wa Mataifa.”
Katika op-ed iliyochapishwa tarehe 20 Juni 2011 katika IPS kuhusu muhula wa pili wa Ban, na akitoa maoni yake kwa ujumla juu ya mchakato wa marudio ya uchaguzi, aliandika: “Mchakato huu usioeleweka, wa siri, nyuma ya pazia na kutengwa unasababisha pendekezo la mtu ambaye ana ndoto ya kuchaguliwa tena kwa muhula wa pili kutoka siku ya kwanza madarakani.”
Balozi Chowdhury aliendelea kusisitiza kwamba “Jaribio hili la kibinadamu kwa muhula wa pili ni kubwa sana, linalevya kiasi kwamba juhudi kuu za katibu mkuu anayekuja madarakani zinatokana na tamaa hii.” Kwa kuzingatia kikamilifu “kipengele cha kura ya turufu”, matakwa na mielekeo ya P5 hupata kipaumbele cha “Afisa Mkuu wa Utawala” wa Umoja wa Mataifa.
“Ninakubali kabisa,” alisema, “na uelewa wa kawaida katika maeneo ya Umoja wa Mataifa ni kwamba deni ambalo SG inapata kutoka P5 wakati wa muhula wake wa kwanza kwa kuchaguliwa tena hulipwa wakati wa muhula wa pili. Mpangilio huu unasaidia katibu mkuu na P5 vizuri.”
Zaidi ya hayo, alibainisha, kwa sababu wanajua vyema kwamba uanachama mpana zaidi wa Umoja wa Mataifa hauwezi kamwe kukubaliana na marekebisho ya muda mrefu ya mchakato usiokubalika wa uchaguzi wa mkuu wa sekretarieti. Hii inahimiza uwezekano wa kiongozi asiye na sifa kujitokeza, haswa ikiwa mwakilishi wa P5 atashiriki katika mchakato wa uteuzi kwa maagizo kutoka kwa mji mkuu ambao hauunga mkono umuhimu wa jukumu la kimataifa la UN.
Alipoulizwa iwapo Katibu Mkuu wa sasa Antoinio Guterres anakubaliana na pendekezo hilo, naibu msemaji wa Umoja wa Mataifa Farhan Haq aliwaambia waandishi wa habari wiki iliyopita:
“Sawa, Katibu Mkuu wa sasa anaheshimu nafasi yake kama Katibu Mkuu kwa kukaa nje ya mchakato wa majadiliano ya Nchi Wanachama. Ni dhahiri, mabadiliko yoyote ya masharti ya Katibu Mkuu yatahitaji kukubaliwa na Nchi Wanachama, na anaamini kwamba watalifanyia kazi hili wao kwa wao na kutafuta suluhu.”
Haq alisema Guterres anadhani kwamba kuna idadi ya hatua za mageuzi ambazo zinaweza kuchukuliwa. Ni wazi kwamba kwa vile yeye ni Katibu Mkuu aliyeketi, hatatoa maoni yake kuhusu hili hivi sasa, wakati Nchi Wanachama wanalitafakari hilo. Na bila shaka, umeona yeye mwenyewe anaunga mkono wazo la kuwa na Katibu Mkuu wa kwanza mwanamke. Lakini tena, haya ni maamuzi ambayo hayako mikononi mwetu, alisema Haq.
Dk Palitha Kohona, Mkuu wa zamani wa Sehemu ya Mkataba wa Umoja wa Mataifa, aliiambia IPS baadhi wanaona umuhimu wa kuongeza muda wa uongozi wa SG hadi miaka saba. Lakini ugani kama huo unaweza kuongeza thamani? SG yenye ufanisi inaweza daima kutafuta kuchaguliwa tena chini ya usanidi wa sasa na GA imetoa muhula wa pili kwa SG nyingi.
Nchi Wanachama pia zinaweza kujizuia kuchagua tena SG isiyofanya kazi. Iwapo SG isiyofanya kazi ingepewa muhula wa miaka saba, shirika muhimu zaidi la kimataifa duniani litalazimika kuteseka mzigo wa mtu kama huyo kwa kipindi kirefu na cha uchungu, alidokeza.
SG yenye ufanisi, kulingana na vikwazo vya kisiasa na kifedha ambayo anaendesha chini yake, inaweza kufikia mengi katika miaka mitano. Kinachohitajika ni uwezo wa kufanya kazi katika mazingira tete ya kimataifa, ujuzi wa usimamizi bora na ujuzi wa kuchagua wafanyakazi bora, hasa kama USGs na ASGs. Mwenendo wa sasa wa kumkubali yeyote ambaye mamlaka makubwa yanamsukuma SG na kuteua wasanii wasio na sifa nzuri inaelekea kutafakari vibaya juu ya kiongozi wa baraza hili tukufu na Mataifa Wanachama hulipa bei kubwa, alisema Dk Kohona, Mwakilishi wa Kudumu wa zamani wa Sri Lanka katika Umoja wa Mataifa.
“Kinachohitajika ni kuanzishwa kwa mfumo wa kitaasisi unaowezesha Umoja wa Mataifa kuchagua watendaji wenye uwezo bila ya kutegemea matakwa ya P5. Mashirika makubwa yanafanya kazi kwa njia hii. Watendaji waliofaulu watabakizwa kwa miaka mitano au kumi. Wale ambao watashindwa wataangushwa. Nchi wanachama watakuwa majaji bora,” alisema.
Sanam B. Anderlini, Mwanzilishi na Afisa Mkuu Mtendaji, Mtandao wa Kimataifa wa Shughuli za Mashirika ya Kiraia (ICAN), aliiambia IPS: “Nadhani muhula wa miaka 7 ni wazo zuri sana – litawezesha SG kuwa jasiri na wabunifu katika maono na utendaji. Hawatakuwa na kazi nyingi za kupendelea nchi wanachama au kufanya kampeni za kutafuta kura kwa muhula wa pili.”
Zaidi ya hayo, wakiwa na upeo wa macho wa miaka saba watalazimika na kuhamasishwa kuhakikisha mabadiliko na athari, kwa sababu kila mtu hatimaye anataka kuwa na urithi mzuri, alidokeza.
Lakini jambo la msingi ni kuhakikisha kwamba viongozi waliochaguliwa wanakuwa na ujasiri, dira na maadili yanayohitajika, alisema
Muhula wa miaka 7 unapaswa kubadilishwa ili tusipoteze timu nzima ya uongozi wa mifumo ya Umoja wa Mataifa kwa wakati mmoja. Wazo la kuongeza muda wa Katibu Mkuu wa Umoja wa Mataifa ni pendekezo ambalo limejadiliwa kama wazo la mageuzi, lakini muhula wa sasa wa kawaida unabaki miaka mitano, ambayo inaweza kufanywa mara moja, alitangaza Anderlini.
Akisimulia uamuzi wake wa IPS, Balozi Chowdhury alisema amesisitiza kuwa “wazo jingine muhimu la kuhakikisha uhuru wa Katibu Mkuu litakuwa kufanya ofisi iwe na ukomo wa muhula mmoja kwa kila aliye madarakani.”
Muhula wa miaka saba unatosha kwa kiongozi yeyote anayestahili jina kutoa matokeo chanya na kuonyesha kile kinachoweza kufikiwa kwa taasisi yoyote ya kimataifa. Mabadiliko yoyote katika muda wa kukaa ofisini na katika mchakato wa kuchaguliwa tena yatahitaji marekebisho ya Mkataba wa Umoja wa Mataifa na kwa hivyo kukubaliana kwa P5, alisema Balozi Chowdhury, mwanzilishi wa UNSCR 1325 kama Rais wa Baraza la Usalama la Umoja wa Mataifa mnamo Machi 2000, Mwenyekiti wa Kamati Kuu ya Baraza Kuu la Umoja wa Mataifa kuhusu Utawala na Bajeti ya Masuala ya Amani ya Ulimwenguni.
Tarehe 30 Oktoba 2023, katika pingamizi lingine katika IPS, Balozi Chowdhury alipendekeza kwamba “… katika siku zijazo Katibu Mkuu angekuwa na muhula mmoja tu wa miaka saba, kinyume na utaratibu wa sasa wa kurejesha tena uenyekiti wa Katibu Mkuu kwa muhula wa pili wa miaka mitano, bila hata kutathmini utendaji wake.”
Muhula wa miaka saba unatosha kwa kiongozi yeyote anayestahili jina kutoa matokeo chanya na kuonyesha kile kinachoweza kufikiwa kwa taasisi yoyote ya kimataifa. Vyovyote vile, tunahitaji kukumbuka kwamba mabadiliko yoyote katika muda wa uongozi na katika mchakato wa uchaguzi wa marudio yatahitaji marekebisho ya Mkataba wa Umoja wa Mataifa na hivyo basi kukubaliana kwa P5.
Ripoti ya Ofisi ya Umoja wa Mataifa ya IPS
© Inter Press Service (20251219061428) — Haki Zote Zimehifadhiwa. Chanzo asili: Inter Press Service
