GENEVA, Desemba 23 (IPS) – Katika zaidi ya miaka 30 yangu na Umoja wa Mataifa, nimeona mabadiliko makubwa, ushirikiano na maendeleo katika kuboresha maendeleo ya binadamu. Lakini pia nimeona jinsi historia ina njia ya kujirudia ili kusisitiza baadhi ya changamoto za kimataifa zisizoweza kutatulika.
Hakuna eneo hili linaloonekana zaidi kuliko katika vita dhidi ya utapiamlo. Mapema katika kazi yangu na Unicef, nilijifunza kufahamu jinsi lishe ni muhimu kwa maisha ya baadaye ya mtoto, na msururu wa matatizo yanayofuata lishe inapoyumba. Athari hujitokeza kupitia matokeo ya kujifunza, afya, fursa ya kiuchumi, na uthabiti wa muda mrefu.
Mgogoro wa bei ya chakula wa 2008-09 ulileta suala la utapiamlo kwa umakini mkubwa. Wakati lishe bora iliposhindwa kununuliwa kwa mamilioni ya watu, viongozi wa kimataifa walitambua hitaji la mbinu tofauti, na hivyo kuhamasisha kuundwa kwa Harakati ya Kuongeza Lishe (SUN).
Miaka kumi na tano kuendelea, tunasimama kwenye njia panda juu ya lishe. 2025 imeshuhudia anguko kubwa la usaidizi wa maendeleo ya ng’ambo (ODA), haswa kwa lishe, ambayo hata katika miaka nzuri iko chini ya 1% ya jumla ya ODA. Na, hakuna mwisho mbele ya migogoro ya kibinadamu. Umoja wa Mataifa umetoa wito wa dola bilioni 23 kuokoa maisha ya watu milioni 87 wanaokabiliwa na janga kubwa, huku zaidi ya watu milioni 135 duniani kote sasa wanahitaji msaada wa kibinadamu. Katika mazingira yanayozidi kuwa magumu ya misaada, Umoja wa Mataifa unalazimishwa kuchunguzwa, na kuamua si wapi mahitaji ni makubwa zaidi, lakini pale ambapo rasilimali chache zinaweza kuenea zaidi. Zaidi ya dharura, mzozo wa gharama ya maisha duniani unasukuma vyakula vyenye afya zaidi nje ya kufikiwa na mamilioni zaidi. Kwa pamoja, shinikizo hizi hufanya matokeo moja kutabirika kwa huzuni: bila hatua ya haraka, utapiamlo utaongezeka.
Nchini Nigeria, kulazwa hospitalini kwa watoto walio na utapiamlo kumeongezeka asilimia 200 katika baadhi ya majimbo, na mamia ya watoto tayari wamekufa kutokana na utapiamlo, katika nusu ya kwanza tu ya mwaka huu. Nchini Sudan, uharibifu wa viwanda vya chakula na usumbufu wa misaada kati ya vita vya wenyewe kwa wenyewe vilivyodumu kwa miaka mingi umeondoka mamilioni ya watu walionaswa katika dharura ya lishe isiyoisha, inayozidi kuwa mbaya.
Kutokana na hali mbaya ya majanga ya kibinadamu katika viwango vya nchi, mienendo ya kimataifa inadhihirisha hilo zaidi ya nusu idadi ya watu duniani itakuwa na uzito uliopitiliza ifikapo 2035 – matokeo ya mazingira ya chakula ambapo vyakula vinavyofaa, vya bei ya chini vilivyo na transfats, sodiamu na sukari vinaweza kununuliwa zaidi kuliko vyakula vya lishe.
Na hata hivyo, sasa – kama vile ahadi mpya kwa kanuni ambazo zilihamasisha kuundwa kwa SUN zinaonekana kuwa muhimu zaidi – mataifa yenye mapato ya juu yanapunguza matumizi yao kwa usaidizi wa maendeleo ya nje ya nchi (ODA) wakati nchi za SUN zinakabiliwa na rasilimali zinazopungua, bila kujali ahadi zao za kuboresha lishe.
Ulimwengu hauwezi kumudu kusahau lishe. Kufanya hivyo kungealika wakati ujao ulio na ugonjwa sugu ulioenea, mifumo ya afya iliyoenea kupita kiasi, kupoteza uwezo wa kielimu na kiuchumi, na ubora duni wa maisha kwa mamilioni ya watu.
Kukutana na ukweli wa leo kunahitaji mabadiliko ya kimsingi katika jinsi tunavyopanga na kuwekeza ili kutatua tatizo. Ni lazima tuvuke mawazo ya muda mfupi, tuvunje migawanyiko kati ya kazi ya kibinadamu na maendeleo, na kuratibu juhudi katika chakula, afya, elimu, hali ya hewa na sera za kijamii.
Ni kwa kujenga uthabiti wa muda mrefu kote katika serikali, uchumi na jumuiya ndipo tunaweza kutumaini kubadili mwelekeo wa sasa na kulinda kizazi kijacho dhidi ya changamoto za lishe za siku zijazo.
Haya ndiyo mawazo yaliyo nyuma ya mtazamo mpya wa Harakati za SUN – juhudi iliyounganishwa, ya kimataifa inayojengwa katika mawazo matatu rahisi: kujenga uwezo wa kustahimili mishtuko, kufanya kazi katika sekta mbalimbali, na mseto wa fedha kwa ajili ya uendelevu. ODA pekee haiwezi kuchochea maendeleo dhidi ya malengo ya utapiamlo ya Baraza la Afya Ulimwenguni.
Kwanza, uvumilivu. Miaka michache iliyopita ilionyesha hivyo migogoro, majanga ya hali ya hewana dharura za kiuchumi inaweza kufuta haraka faida za lishe ya kitaifa. Ustahimilivu wa majanga kama haya ni muhimu ili kuzuia upotezaji wa rasilimali watu na kusababisha kuzorota kwa kitaifa kwa muda mrefu. SUN italenga kusaidia nchi kujenga mifumo ya chakula na afya ili kuhimili mishtuko na kuzuia dharura kugeuka kuwa majanga.
Pili, ufadhili endelevu. Leo, dunia inakabiliwa na a Dola bilioni 10.8 pengo la kila mwaka la ufadhili wa lishe. Hadi tutakapoifunga, nchi zitaendelea kukabiliwa na mzunguko huo wa maendeleo unaofuatwa na vikwazo. Nchi zinahitaji kuwa na uwezo wa kutumia zaidi ya sufuria moja ya pesa, na SUN itazisaidia kutumia bajeti mbalimbali za kitaifa, biashara zinazowajibika, misaada, benki za maendeleo na fedha za hali ya hewa.
Tatu, kushughulikia mabadiliko ya uso wa utapiamlo. Uzito kupita kiasi na fetma sasa huathiri karibu milioni 400 watoto, a mara kumi kuongezeka tangu 1975. Ni nini zaidi, asilimia 70 wanaishi katika nchi za kipato cha chini na cha kati, ambapo idadi ya watu inakua kwa kasi zaidi. Mbinu mpya ya SUN imeweka uzuiaji wa unene kupita kiasi na mazingira ya chakula chenye afya sambamba na kuzingatia kwa muda mrefu utapiamlo.
Hatimaye, ushirikiano. Utapiamlo haupo kwa kutengwa, kwa hivyo pia majibu yetu hayawezi. Sera za afya, kilimo, elimu, ulinzi wa kijamii, kukabiliana na hali ya hewa, na mwitikio wa kibinadamu. The Ushirikiano wa Kimataifa wa Ujumuishaji wa Lishe – ambayo tayari inaungwa mkono na zaidi ya nchi na mashirika 80 – inaonyesha jinsi ushirikiano wa kweli unavyoweza kuonekana. Mkataba huu unaleta pamoja serikali, fedha, benki za maendeleo, mashirika ya Umoja wa Mataifa, mashirika ya kiraia na biashara kuzunguka lengo la pamoja: kuoanisha usaidizi na mahitaji ya nchi na kutoa mfumo wa pamoja ili kuhakikisha malengo ya lishe yanajumuishwa katika sera, programu na ufadhili katika sekta zote husika.
Kazi yangu imenifundisha kwamba maendeleo ya kimataifa hayahakikishiwa kamwe. Zaidi ya hayo, nimejifunza kwamba mafanikio tunayopigania kwa bidii mara nyingi ni dhaifu zaidi na lazima yalimwe, kuwekezwa, na kulindwa.
Mambo mawili yako wazi: hakuna nchi isiyo na kinga kutoka kwa shida ya utapiamlo, na ikiwa tutaendelea kutegemea majibu yaliyogawanyika, ya muda mfupi, shida hii itaongezeka tu.
SUN iko katika safari ya kusaidia ulimwengu katika chati tofauti. Ninaporudi nyuma kutoka kwa kazi hii, matumaini yangu ni kwamba azimio la kimataifa litaimarika tu, na katika muda wa miaka kumi na tano, tutakuwa tumepata masuluhisho mapya kwa matatizo yanayoonekana kutotatulika.
Afshan Khan ni Msaidizi wa Katibu Mkuu wa Umoja wa Mataifa na mratibu wa vuguvugu la Scaling Up Nutrition (SUN).
Ofisi ya Umoja wa Mataifa ya IPS
© Inter Press Service (20251223071006) — Haki Zote Zimehifadhiwa. Chanzo asili: Inter Press Service
