NEW YORK, Desemba 24 (IPS) – 2025 umekuwa mwaka wa kutisha kwa demokrasia. Zaidi ya asilimia 7 ya idadi ya watu duniani sasa wanaishi katika maeneo ambayo haki za kuandaa, kuandamana na kuzungumza kwa ujumla zinaheshimiwa, kulingana na Mfuatiliaji wa CIVICUSushirikiano wa utafiti wa mashirika ya kiraia unaopima uhuru wa raia duniani kote. Hii ni kushuka kwa kasi kutoka zaidi ya asilimia 14 wakati huu mwaka jana.
Uhuru wa kiraia ndio msingi wa demokrasia yenye afya, na matokeo ya kukandamizwa huku kwa mashirika ya kiraia yanaonekana. Mwishoni mwa robo ya kwanza ya karne ya 21, dunia inakabiliwa na viwango vya usawa vya kiuchumi vya karne ya 19. Utajiri wa matajiri ni asilimia 1 kuongezeka wakati baadhi ya asilimia 8 ya idadi ya watu duniani – zaidi ya watu milioni 670 – wanaugua njaa ya muda mrefu. Makampuni ya kutengeneza silaha, yanayofungamana kwa karibu na wasomi wa kisiasa, yanavuna mafanikio faida huku vifo na uharibifu vikiendelea kunyesha huko Gaza, Myanmar, Sudan, Ukraine na maeneo mengine mengi. Haipaswi kushangaza mtu yeyote kwamba viongozi wa kisiasa wanaochochea migogoro hii pia wanaminya uhuru wa raia ili kuepusha maswali kuhusu motisha zao.
Kuanzia Lima hadi Los Angeles, Belgrade hadi Dar es Salaam na Jenin hadi Jakarta, watu wengi sana wananyimwa chombo hicho ili kuunda maamuzi yanayoathiri maisha yao. Hata hivyo maeneo haya pia yamekuwa tovuti ya maandamano makubwa dhidi ya serikali mwaka huu. Hata kama utawala wa kimabavu unaonekana kushika kasi, watu wanaendelea kumiminika mitaani kusisitiza uhuru wao. Tunapozungumza watu huko Sofia nchini Bulgaria wanaandamana idadi kubwa dhidi ya rushwa iliyokithiri ambayo hivi karibuni ililazimisha serikali kujiuzulu.
Historia inaonyesha kwamba maandamano makubwa yanaweza kusababisha maendeleo makubwa. Katika karne ya 20, uhamasishaji wa watu ulisaidia kufikia haki ya wanawake ya kupiga kura, ukombozi wa watu waliotawaliwa na kupitishwa kwa sheria ya haki za kiraia kushughulikia ubaguzi wa rangi. Katika karne ya 21, maendeleo yamepatikana katika usawa wa ndoa na haki zingine za LGBTQI+, na katika kuangazia shida ya hali ya hewa na ukosefu wa usawa wa kiuchumi kupitia maandamano. Lakini mnamo 2025, haki ya kuandamana, haswa kwa sababu inaweza kuwa na ufanisi, inashambuliwa na viongozi wa kimabavu. Ulimwenguni kote, kuzuiliwa kwa waandamanaji ndio nambari moja iliyorekodiwa ukiukwaji wa uhuru wa raia, ikifuatiwa kwa karibu na kuwekwa kizuizini kiholela kwa waandishi wa habari na watetezi wa haki za binadamu wanaofichua ufisadi na ukiukwaji wa haki.
Kurudi nyuma huku kwa sasa kunatokea katika demokrasia kuu zilizoimarika. Mwaka huu, CIVICUS Monitor ilishusha hadhi ya Ajentina, Ufaransa, Ujerumani, Italia na Marekani hadi daraja la nafasi ya kiraia ‘lililozuiliwa’, kumaanisha kuwa mamlaka inaweka vikwazo muhimu katika kufurahia kikamilifu haki za kimsingi. Kurudi nyuma huku kunachochewa na vikosi vya kupinga haki za utaifa na watu wengi vinavyodhamiria kudhalilisha ukaguzi na mizani ya kikatiba na kuendeleza imani kubwa ya sanduku la kura ambayo inawanyima walio wachache maoni ya haki katika maisha ya kiuchumi, kisiasa na kijamii.
Msukumo wa kudhalilisha demokrasia unaofanywa na vikosi vinavyopinga haki sasa umeanza kutekelezwa kwa miaka mingi. Iliongeza kasi mwaka huu na kurudi kwa Donald Trump. Utawala wake mara moja uliondoa kuunga mkono programu za kimataifa za kusaidia demokrasia na badala yake ukajenga uhusiano na wanasiasa waliohusika kukandamiza uhuru wa raia na kufanya ukiukaji wa haki za binadamu. Trump amewaweka nje ya zulia jekundu Nayib Bukele wa El-Salvador, Victor Orbán wa Hungaria, Benjamin Netanyahu wa Israel, Vladimir Putin wa Urusi na Mohammed bin Salman wa Saudi Arabia, na kukaribisha enzi mpya ya diplomasia isiyo na maadili ya jamii ambayo inatishia kudhoofisha miongo kadhaa ya maendeleo ya kiraia.
Kuanguka ni wazi. Serikali nyingi tajiri za kidemokrasia ambazo kijadi hufadhili shughuli za mashirika ya kiraia zina kiasi kikubwa kupunguzwa michango yao. Wakati huo huo, wameunganisha usaidizi wao uliosalia kwa mashirika ya kiraia na maslahi ya kijeshi na kiuchumi yaliyoainishwa kwa ufupi. Kwa kufanya hivyo, wameingia moja kwa moja mikononi mwa mataifa yenye mamlaka yenye nguvu kama vile Uchina, Misri, Iran, Nicaragua na Venezuela ambayo yanajaribu kudharau wito wa ndani wa uwajibikaji. Nchi zikiwemo Ecuador na Zimbabwe zina ilianzisha sheria kupunguza uwezo wa asasi za kiraia kupokea ufadhili wa kimataifa.
Maendeleo haya yote yanaathiri vibaya juhudi za mashirika ya kiraia kwa usawa, amani na haki ya kijamii. Bado hadithi ya 2025 pia ni moja ya upinzani unaoendelea, na mafanikio kadhaa. Ujasiri ulioonyeshwa na waandamanaji wa Generation Z umewatia moyo watu kote ulimwenguni. Huko Nepal, maandamano yaliyochochewa na marufuku ya mitandao ya kijamii yalisababisha kuanguka kwa serikali, na kutoa matumaini kwa urekebishaji wa kisiasa unaohitajika sana. Nchini Kenya, waandamanaji vijana waliendelea kuingia barabarani kudai mageuzi ya kisiasa licha ya vurugu za serikali. Katika Moldova, tajiri wa fedha kampeni ya disinformation unaoendeshwa na oligarch mtoro ulishindwa kugeuza mkondo wa uchaguzi wa kitaifa kutoka kwa maadili ya haki za binadamu. Nchini Marekani, idadi ya watu wanaojiunga na Hakuna Wafalme maandamano tu inaendelea kukua.
Huku zaidi ya asilimia 90 ya watu duniani wakiishi kwa kunyimwa uhuru kamili wa kiraia kitaasisi, vikosi vinavyopinga haki lazima viwe na hisia mbaya hivi sasa. Lakini upinzani wa kidemokrasia unazuka, hasa miongoni mwa Kizazi Z, kilichonyimwa fursa za kisiasa na kiuchumi lakini kuelewa kwamba ulimwengu mwingine – ulio sawa zaidi, wa haki, wa amani na endelevu wa kimazingira – unawezekana. Bado mchezo haujaisha, na hata katika nyakati ngumu, watu watadai uhuru – na mafanikio yanaweza kuwa karibu.
Mandeep S Tiwana ni Katibu Mkuu wa CIVICUS, muungano wa mashirika ya kiraia duniani.
© Inter Press Service (20251224123340) — Haki Zote Zimehifadhiwa. Chanzo asili: Inter Press Service
