“Mtoto umleavyo ndivyo akuavyo,” ni methali ya wahenga iliyojaa tafakari ya kina. Ukikaa na kufikiria malezi ya mtoto tangu kuzaliwa hadi anapokua mtu mzima, utagundua kuna matokeo makubwa mema au mabaya, yanayoanzia kwenye malezi.
Ninasema hivi kwa sababu tabia za mzazi, nzuri au mbaya, mara nyingi hujionyesha pia kwa mtoto. Wataalamu wanathibitisha: mtoto hujifunza mengi kwa kuiga au kuathiriwa na mwenendo wa mzazi.
Mzazi mwenye tabia njema anayejumuika vyema na jamii, kwa kawaida huwapa watoto mfano bora wa kuiga.
Vivyo hivyo, mtoto anayekulia familia ya mwandishi wa habari, polisi, au daktari, mara nyingi hukua akiwa na uwezekano mkubwa wa kupenda au hata kuingia katika taaluma kama hizo.
Lakini kinyume chake pia ni ukweli, mzazi mwenye tabia mbaya ana uwezekano mkubwa wa kuathiri vibaya mwenendo wa watoto wake. Usemi unaosema “ukitaka kumjua mzazi, angalia watoto wake” una mashiko hapa.
Watoto wanaotumia lugha chafu, wanaodanganya au wanaovunja mali mara nyingi wamejifunza tabia hizo nyumbani.
Tafiti pia zinaonyesha kwamba mtoto anayekulia familia yenye mzazi anayevuta sigara au kunywa pombe ana uwezekano mara nne zaidi wa kuiga tabia hizo kuliko mtoto wa familia isiyo na hulka hizo. Sababu kuu? Watoto hujifunza kwa kuona na kwa kuathiriwa na mazingira yao ya karibu.
Ni kweli kwamba shule, marafiki, majirani, na vyombo vya habari vina mchango fulani katika kuunda tabia za watoto, lakini mzazi anabaki kuwa na nafasi ya kwanza katika ushawishi huo.
Mzazi ndiye anayechagua shule, anayeweza kumchagulia mtoto marafiki na ana uwezo wa kudhibiti ni nani mtoto anaweza kuzunguka naye au anatumia muda na nani.
Mzazi pia anaweza kudhibiti matumizi ya runinga, simu, redio na kompyuta kwa watoto wake.
Hata mtoto anapopevuka, mara nyingi bado mzazi hujihisi kuwa na wajibu wa kumchagulia mwenza wa maisha.
Lakini tukirudi kwenye msingi wa malezi, mzazi asidhani kuwa kulipia ada, vitabu, sare na vifaa vya shule ndiko kulea mtoto. Hayo ni mambo muhimu, lakini ni sehemu ndogo ya jukumu zima.
Mzazi anapaswa kufuatilia zaidi je, mtoto anahudhuria shule vizuri? Anaelewa anachofundishwa?
Ana tabia njema kwa walimu na wenzake? Akifanya hivi, mzazi humpa mtoto msukumo wa kufanya vizuri zaidi na pia huwapa walimu nguvu ya kumsaidia mtoto huyo kitaaluma na kimaadili.
Wazazi wengine hudai hawawezi kufuatilia maendeleo ya watoto wao kwa sababu hawajui kusoma au kuandika.
Hii si sababu ya msingi. Kuna walimu na wasomi wengi karibu nasi wanaoweza kusaidia. Ni muhimu mzazi awe na mawasiliano ya mara kwa mara na walimu ili kufahamu maendeleo ya mwanae.
Aidha, mzazi lazima awe makini na makundi ambayo mtoto anaambatana nayo. Marafiki wanaokimbia shule, wanaotumia lugha mbaya, au wasioheshimu wakubwa ni hatari kwa malezi. Dunia ya leo si ya zamani, ambapo kila mtu alikuwa mlezi wa mtoto wa jirani; sasa, kila mzazi lazima achukue tahadhari binafsi.
Kuhusu maendeleo ya teknolojia, hapa ndipo penye changamoto kubwa zaidi. Wazazi wengi hawafahamu ni mambo gani watoto wanayaangalia kwenye simu au runinga. Hali hii inaweka watoto kwenye hatari ya kuharibiwa kimaadili.
Ni jambo la kusikitisha kuona familia nzima, wazazi na watoto, wanatazama vipindi au muziki vya kudhalilisha, vilivyojaa maudhui ya aibu.
Watoto hujifunza mambo ya faragha wakiwa wadogo sana kwa sababu ya uhuru huu usiodhibitiwa. Katika miaka ya sasa, ni jambo lisilo la kushangaza kuona mtoto akijaribu kile alichokiona kwenye runinga.
Kwa hiyo, huu ni wakati wa kila mzazi na mlezi kutafakari kwa kina. Malezi bora yanahitaji umakini, uthubutu na uwajibikaji sio kwa maneno tu, bali kwa vitendo vya kila siku.
