Elimu ya kidijitali, hatua ya dharura kwa mazingira ya habari, mawasiliano Afrika

Mkutano huo, ambao pia uliandaa Mkutano Mkuu wa Kwanza wa Mwaka (AGM) wa Mtandao wa Baraza Huru za Vyombo vya Habari barani Afrika (NIMCA), ulisisitiza usomaji wa kidijitali ni hatua muhimu na ya haraka ya kukabiliana na changamoto zinazoendelea kukua kwa kasi katika mfumo wa kidijitali.

Kuongezeka kwa majukwaa ya mitandao ya kijamii na zana za mawasiliano ya kidijitali kumeongeza kwa kasi kasi na wingi wa usambazaji wa habari. Hata hivyo, hii pia imesababisha kuongezeka kwa kuenea kwa habari za uongo, upotoshaji na maudhui hatari, na kuacha jamii nyingi za Kiafrika zikiwa hatarini.

Kwa nini elimu ya kidijitali ni kipaumbele kwa Afrika: kwanza migogoro ya kisiasa: Uchaguzi wa Nigeria 2023 ulishuhudia kampeni za upotoshaji zilizochochea misuguano na kupunguza ikiwemo kuchochea mvutano wa kisiasa na kudhoofisha imani katika michakato ya kidemokrasia.

Pili katika afya ya jamii mfano taarifa potofu kuhusu chanjo ya Uviko 19 zilisababisha watu wengi kukataa chanjo hasa kwenye majukwaa kama WhatsApp, zilichangia watu kusita kuchanjwa barani Afrika na ni asilimia 15 tu ya idadi ya watu walichanjwa kufikia katikati ya 2023.

Aidha, uhuru wa habari ni asilimia 70 ya waandishi wa habari barani Afrika walikumbwa na unyanyasaji mtandaoni unaohusiana na kampeni za upotoshaji. Kulingana na Waandishi Wasio na Mipaka, asilimia hiyo ya waandishi wa habari wa Kiafrika walikabiliwa na unyanyasaji mtandaoni unaohusishwa na kampeni za habari za upotoshaji, zikitishia uhuru wa uandishi wa habari na uhuru wa kujieleza.

Mkutano huo ulitambua chanzo kikuu cha changamoto nyingi hizi kiko katika viwango vya chini vya usomaji wa vyombo vya habari vya kidijitali miongoni mwa umma, watunga sera, na hata waandishi wa habari. Bila uwezo wa kutathmini maudhui ya mtandaoni kwa umakini, wananchi na taasisi wanabaki wazi kwa udanganyifu na uongo.

Wajumbe katika Mkutano wa Baraza la Vyombo vya Habari vya Pan-Afrika walikubaliana kwa kauli moja kwamba kupambana na habari za upotoshaji, habari potofu, na matamshi ya chuki kunahitaji mkabala wa wadau mbalimbali. Walisisitiza usomaji wa kidijitali wenye msingi mpana lazima uwe kipaumbele cha haraka kwa makundi yafuatayo:

Wito wa pamoja wa elimu ya kidijitali jumuishi ikiwemo mabaraza ya vyombo vya habari: Kuendesha mafunzo kwa waandishi, kushirikiana na mashirika ya kuthibitisha taarifa, na kufanya kampeni za jamii.

Baraza za vyombo vya habari zina jukumu muhimu katika kukuza uandishi wa habari wenye maadili na kupambana na habari potofu. Kwenye mkutano huo, wajumbe waliitaka baraza kukuza programu za mafunzo.

Mabaraza ya vyombo vya habari ya kitaifa yanapaswa kuanzisha mafunzo ya usomaji wa kidijitali kwa waandishi wa habari, wakiwapa ujuzi wa kutambua na kukabiliana na habari za upotoshaji, Kuanzisha ushirikiano na majukwaa ya teknolojia na mashirika ya kukagua ukweli ili kuhakikisha habari sahihi zinasambazwa kwa umma.

Bila kusahau, mamlaka za mawasiliano: Kusimamia uwajibikaji wa kampuni za mitandao ya kijamii, kuhimiza maudhui ya manufaa kwa jamii, na kushauri mageuzi ya sera.

Kuwajibisha majukwaa ya Teknolojia: Wadhibiti lazima wafanye kazi na kampuni za teknolojia kama Facebook, Google, na X ili kuhakikisha uwazi katika udhibiti wa maudhui na kupunguza kuenea kwa maudhui hatari.

Kukuza maudhui ya huduma kwa jamii kwa kuhimiza uundaji na usambazaji wa maudhui sahihi, jumuishi, na yanayoweza kupatikana ambayo yanatumikia maslahi ya umma.

Kuunga mkono marekebisho ya sheria: Kutetea mifumo ya sera inayotilia mkazo uhuru wa kujieleza huku ikishughulikia habari za upotoshaji na matamshi ya chuki.

Vilevile, shule na taasisi za elimu: Kuhakikisha elimu ya kidijitali inajumuishwa kwenye mitaala, kutoa mafunzo kwa walimu, na kuwashirikisha vijana.

Umuhimu wa kujumuisha usomaji wa kidijitali katika mitaala ya shule ulikuwa uamuzi muhimu uliofikiwa kwenye mkutano huo.

Wajumbe walitoa wito wa marekebisho ya mitaala kwamba Serikali zinapaswa kusasisha mitaala ya shule ili kujumuisha usomaji wa kidijitali kama somo kuu, likifundisha wanafunzi jinsi ya kutathmini habari za mtandaoni kwa umakini na kutambua vyanzo vinavyoaminika.

Pia, mafunzo kwa walimu: Kuwafundisha jinsi ya kujumuisha usomaji wa kidijitali katika mazoezi yao ya kufundisha, kuhakikisha wanafunzi wanapewa zana za kuabiri mazingira ya kidijitali kwa usalama na uwajibikaji.

Aidha, ushiriki wa vijana: Kuzindua kampeni zinazolenga vijana, ambao ni miongoni mwa watumiaji hai zaidi wa mitandao ya kijamii, kukuza tabia za kidijitali zenye uwajibikaji na kufikiri kwa umakini.

Huu ni ushahidi wa umuhimu wa elimu ya kidijitali: Ripoti ya Jukwaa la Uchumi Duniani (WEF) ya 2024 ilifichua nchi zilizo na viwango vya juu vya usomaji wa vyombo vya habari, kama vile Finland, zinapata viwango vya chini vya habari za upotoshaji na imani ya juu ya umma katika uandishi wa habari.

Barani Afrika, kulingana na utafiti wa Shirika la Umoja wa Mataifa la elimu, sayansi na utamaduni UNESCO, Barani Afrika, ni asilimia 18 tu ya watumiaji wa intaneti wana uwezo wa kutathmini taarifa za mtandaoni kwa umakini.

Ripoti ya Pew Research Center ya 2023 iligundua asilimia 64 ya watumiaji wa intaneti duniani hukutana na habari za uongo kwenye mitandao ya kijamii.

Takwimu hizi zinasisitiza haja ya hatua za haraka na zenye ufanisi katika usomaji wa kidijitali.

Mkutano wa Baraza za Vyombo vya Habari vya Pan-Afrika pia uliandaa Mkutano Mkuu wa Kwanza wa Mwaka wa NIMCA ambao ulieleza ramani ya kuendeleza udhibiti wa vyombo vya habari na usomaji wa kidijitali kote barani. Mipango muhimu ni pamoja na:

Muundo wa Uongozi: Rais: Kennedy Mambwe, Mwenyekiti wa Baraza la Kujidhibiti la Vyombo vya Habari la Zambia. Mwenyekiti: Phathiswa Magopeni, Mkurugenzi Mtendaji wa Baraza la Waandishi wa Habari la Afrika Kusini.

Wawakilishi wa kikanda kutoka Afrika Mashariki, Magharibi, na Kusini mwa Afrika walichaguliwa ili kuhakikisha utawala jumuishi.

NIMCA imejitolea kuzindua kampeni za bara zima kukuza usomaji wa kidijitali, ikilenga kuwawezesha wananchi, waandishi wa habari, na watunga sera kupambana na habari za upotoshaji.

Hatua za NIMCA zimetajwa kimarisha udhibiti huru wa vyombo vya habari na kuendeleza kampeni za elimu ya kidijitali. Kushirikiana na Shirika la Umoja wa Mataifa la elimu, sayansi na utamaduni katika sera za usimamizi wa majukwaa ya kidijitali.

Aidha, msimamo wa pamoja kwa mustakabali wa Afrika ikiwemo ushirikiano wa wadau wote. Uwekezaji wa serikali na washirika wa maendeleo. Pamoja na uwajibikaji wa kampuni za teknolojia.

Uamuzi wa mkutano wa Arusha unaonesha hitaji la dharura la elimu ya kidijitali kama msingi wa mfumo thabiti wa habari Afrika.

Ushirikiano wa pamoja ndio njia ya kujenga jamii inayoweza kutambua, kupambanua, na kukabiliana na taarifa potofu kwa ustawi wa demokrasia na mshikamano wa kijamii.

Mwanzilishi na Mdhamini Mkuu

www.umojaconservation.org

Kiongozi wa Timu ya Kiufundi