Dar es Salaam. Kisukari ni moja ya magonjwa yasiyo ya kuambukiza ambayo yamekuwa yakiongezeka kwa kasi duniani kote, na Tanzania haiko nyuma katika wimbi hili.
Hata hivyo, tatizo kubwa zaidi linalojitokeza ni jinsi wagonjwa wa kisukari wanavyokabiliana na changamoto za kupata huduma bora katika maeneo ya vijijini.
Wakati miji mikubwa ina vituo maalumu vya afya, madaktari bingwa, na upatikanaji wa dawa kwa urahisi, hali ni tofauti kabisa vijijini ambako ukosefu wa miundombinu, elimu ya afya, na vifaa muhimu vinawafanya wagonjwa wengi kuishi katika mazingira magumu.
Katika vijiji vingi nchini, huduma za afya bado hazijaweza kukidhi mahitaji ya wagonjwa wa magonjwa sugu kama kisukari.
Kituo cha afya au zahanati ya karibu mara nyingi hukosa vifaa vya kupima kiwango cha sukari kwenye damu. Wagonjwa hulazimika kusafiri umbali mrefu kufuata vipimo, jambo linalowakatisha tamaa wengi.
Hali hii husababisha baadhi yao kutotambua mapema kuwa wana ugonjwa huo hadi pale wanapopata matatizo makubwa kama vidonda visivyopona, kutoona vizuri, au kushindwa kwa figo.
Ukosefu wa uchunguzi wa mapema unamaanisha kwamba wagonjwa wengi huanza matibabu wakiwa tayari katika hatua za juu za ugonjwa.
Mbali na changamoto za vifaa, upatikanaji wa dawa ni tatizo kubwa linalowakabili wagonjwa wa kisukari vijijini.
Insulini na dawa nyingine zinazotumika kudhibiti kisukari mara nyingi hukosekana kwenye maduka ya dawa ya vijijini. Wakati mwingine, wagonjwa hulazimika kusubiri wiki au hata miezi kabla ya dawa kufika.
Kwa wengine, gharama za kusafiri hadi mjini kununua dawa ni kubwa kuliko uwezo wao wa kifedha. Hii inawafanya wagonjwa wengi kutumia njia mbadala zisizo salama, kama vile dawa za kienyeji au kupunguza dozi ili dawa zidumu muda mrefu. Matokeo yake ni kudorora kwa afya na hatari ya kupata matatizo makubwa zaidi.
Changamoto nyingine ni ukosefu wa elimu ya kutosha kuhusu ugonjwa wa kisukari. Watu wengi vijijini bado wana imani potofu kwamba kisukari ni matokeo ya kula sukari nyingi au ni laana fulani kutoka kwa mababu.
Lishe duni na umaskini pia ni changamoto kubwa kwa wagonjwa wa kisukari vijijini. Daktari anapomshauri mgonjwa kula chakula chenye virutubisho sahihi, kuepuka mafuta mengi na vyakula vyenye sukari nyingi, mara nyingi ushauri huo unakuwa mgumu kutekeleza kutokana na hali ya kiuchumi.
Wengi wanategemea mazao ya msimu, kama mahindi na viazi, ambavyo mara nyingi huwa na wanga mwingi. Vyakula kama mboga mbichi, samaki, na matunda safi ni nadra kwao.
Hivyo basi, hata kama mgonjwa ana uelewa wa kutosha kuhusu lishe bora, hali ya maisha inamfanya ashindwe kufuata ushauri wa daktari.
Wagonjwa wa kisukari vijijini pia wanakumbwa na upweke wa kijamii na ukosefu wa msaada wa kisaikolojia. Wengine hujiona kama mzigo kwa familia, hasa pale wanapopoteza uwezo wa kufanya kazi kutokana na matatizo ya afya.
Katika jamii ambazo elimu ya afya ni finyu, wagonjwa wa kisukari huishi kwa aibu au kujificha, wakihofia unyanyapaa kutoka kwa wenzao. Hali hii inawaathiri kiakili na kimaisha kwa kiasi kikubwa.
Kwa upande wa wahudumu wa afya, changamoto ni nyingi pia. Vituo vingi vya afya vijijini havina wataalamu maalumu wa magonjwa sugu.
Wauguzi na madaktari wachache waliopo hawajapatiwa mafunzo ya kutosha kuhusu usimamizi wa wagonjwa wa kisukari.
Hii inasababisha wagonjwa wengi kutopata ushauri wa kitaalamu unaofaa. Wengine hupatiwa dawa zisizofaa au ushauri usio sahihi, jambo linaloweza kuharibu zaidi afya zao.
Serikali na wadau wa afya wameanza kuchukua hatua kadhaa kukabiliana na hali hii, lakini bado safari ni ndefu. Baadhi ya mikoa imeanzisha programu za uhamasishaji kwa jamii kuhusu kisukari na lishe bora.
Pia kuna jitihada za kupeleka vifaa vya kupimia sukari katika vituo vya afya vya vijijini na kutoa mafunzo kwa wahudumu wa afya wa ngazi ya msingi.
Mashirika yasiyo ya kiserikali nayo yamekuwa yakishirikiana na wizara ya afya kutoa elimu na kufadhili kliniki za magonjwa sugu.
Hata hivyo, juhudi hizi bado hazijafikia kila eneo, na idadi ya wagonjwa inaendelea kuongezeka kila mwaka.
Suluhisho la muda mrefu linahitaji mikakati ya pamoja inayojumuisha serikali, sekta binafsi, na jamii yenyewe. Elimu ya afya inapaswa kuwa endelevu, si kampeni za muda mfupi pekee.
Kila kituo cha afya, hata cha kijiji, kinapaswa kuwa na vifaa vya msingi vya kupima sukari na dawa za kudhibiti ugonjwa huo.
Serikali inaweza pia kuweka ruzuku maalumu kwa dawa za kisukari ili ziweze kufikika kwa watu wote, hususan wale wenye kipato cha chini.
Kwa upande wa jamii, ni muhimu kuondoa unyanyapaa na kukuza mazingira ya kusaidiana kwa wagonjwa wa kisukari.
Familia zinapaswa kuwa sehemu ya matibabu kwa kutoa msaada wa kihisia na kuhakikisha mgonjwa anafuata ushauri wa madaktari.
Kisukari si hukumu ya kifo; ni ugonjwa unaoweza kudhibitiwa vizuri endapo mgonjwa atapata huduma sahihi, dawa za uhakika, na elimu ya kutosha.
