ROME, Desemba 22 (IPS) – Bangladesh katika miaka ya hivi karibuni ilianza kuvutia hisia za kimataifa kutokana na mafanikio yake ya kutoka katika umaskini kupitia ukuaji wa uchumi na maendeleo ya kilimo. Kuanzia mapema 2000 hadi 2023, wakati ukuaji wa idadi ya watu uliendelea kupungua kutoka 1.2 mwaka 2013 hadi 1.03 mwaka 2023, ukuaji huu umekuwa kichocheo kikubwa cha kupunguza umaskini tangu 2000. Hakika, kilimo kilichangia asilimia 90 ya kupunguza umaskini kati ya 2005 na 2010 (Benki ya Dunia).
Licha ya majanga ya asili ya mara kwa mara na ongezeko la idadi ya watu, uzalishaji wa nafaka wa chakula uliongezeka mara tatu kati ya 1972 na 2014, kutoka tani milioni 9.8 hadi 34.4. Matokeo yake, nchi ilikaribia kujitosheleza kwa chakula cha msingi na, misaada ya nje ya nchi (ODA), kama asilimia ya GNI ilishuka kutoka 8 mwaka 1977 hadi chini ya 1 mwaka 2023 (Benki ya Dunia).
Pamoja na maendeleo ya kilimo, yakichochewa na kushamiri kwa mauzo ya nje, (yakiongozwa na sekta ya nguo) na fedha zinazotumwa kutoka nje, akiba ya kigeni ilipita dola bilioni 30.
Ikiwa na rasilimali mkononi na imani ya kusonga mbele nchi ilizindua miradi mikubwa ya miundombinu, kama vile madaraja makubwa, bandari ya bahari kuu, usafiri wa metro mijini, barabara kuu na uboreshaji wa viwanja vya ndege; miradi mikubwa ya kawi ikijumuisha kiwanda cha nguvu za nyuklia.
Na ndipo ukaja ‘gharika’ ya ufisadi na ‘uozo’ wa misingi ya maadili ya serikali, ikiongozwa na Sheikh Hasina, bintiye “Baba wa Taifa” na mkuu wa Awami League (AL), chama kilichotuletea uhuru. Wakati serikali inayoongozwa na AL ilianza kutangaza hadharani mafanikio na mafanikio yake, wakati huo huo ilikuwa ikipora nchi kwa utaratibu kupitia vitendo vya rushwa, ubepari wa kifisadi na wizi wa moja kwa moja kupitia mfumo wa benki kwa kuwateua waandamizi wao kwa nguvu kwenye bodi ya wakurugenzi. Serikali ya Sheikh Hasina ilizidi kuwatenga vijana ‘kwa kuwawekea kikomo upatikanaji wa kazi za serikali kwa wafuasi wa chama chake kwa kutekeleza mfumo wa upendeleo.
Kwa hivyo, wanafunzi waliasi na kupindua serikali yake na kuweka serikali ya mpito na Mshindi wa Tuzo ya Nobel Profesa Mohammed Yunus akiwa mkuu wake. Kila mtu alipumua na kutarajia mustakabali mwema wa nchi hiyo ikiongozwa na mshindi wa Tuzo ya Nobel mashuhuri zaidi, mwana wa udongo.
Prof. Yunus alikuta nchi ikiwa imevunjwa kisiasa, imeishiwa fedha bila hifadhi ya fedha za kigeni na sekta ya benki ikiwa na hazina tupu kutokana na mikopo iliyochochewa kisiasa kwa viongozi wa AL na wapambe wao bila matumaini ya kuirejesha.
Prof. Yunus alileta washauri kadhaa kuendesha utawala na kulenga (a) kuleta utulivu katika sekta ya fedha; na (b) kurekebisha taasisi na katiba, kwa kudhani kwamba taasisi dhaifu na katiba iliyopo iliiwezesha serikali ya AL kupora nchi kavu.
Aliteua wachumi mahiri, wanaojulikana sana na wazoefu wakuu wa Benki kuu na Wizara ya Fedha na walifanikiwa sana kuleta utulivu wa soko la fedha.
Hata hivyo, majaribio yake ya kufanya mageuzi, pamoja na utendaji wake duni kama kiongozi wa kuongoza nchi na mchakato wa mageuzi unaipeleka nchi katika machafuko na kuelekea kudorora. Matumaini kwamba mshindi wa Tuzo ya Nobel ataiokoa nchi yanageuka kuwa jinamizi!
Uongozi binafsi wa Serikali ya Muda?
Ingawa anaheshimiwa sana, kama kiongozi wa serikali ya mpito Prof. Yunus hajatoa dalili zozote za kile anachosimamia. Mashirika ya kiraia na umma kwa ujumla wamechanganyikiwa kabisa na kushindwa kwake kutetea maadili ya msingi ya Kibengali, ikiwa ni pamoja na haki na uhuru wa wanawake, kuandaa matukio ya kitamaduni na muziki, msaada kwa walio wachache na jamii za makabila. Utawala wake haukuunga mkono “Ripoti ya Tume ya Wanawake” bila kutoa uhalali wowote wa kutosha.
Hakuna anayeweza kueleza kwa nini alishindwa kusimama hadharani na kama mkuu wa serikali kwa maadili ya msingi aliyopigania kama kiongozi wa benki ya Grameen na anayaenzi faraghani. Labda siku moja kumbukumbu zake zitaelezea hilo.
Serikali ya mpito pia ilishindwa kushughulikia elimu na utafiti. Ilitenga Tk 95,645 crore (takriban $900+ milioni USD) kwa ajili ya elimu katika FY2025-26, ikiwakilisha takriban 11% ya bajeti yote na 1.69% ya Pato la Taifa, chini sana ya mapendekezo ya UNESCO (4-6% Pato la Taifa). Ni moja wapo ya chini kabisa katika historia ya nchi. Nchi nzima ilikuwa ikitazamia kwa hamu kwamba yeye, akiwa profesa na mshindi wa Tuzo ya Nobel, angeanza kubadili mwelekeo wa mgao mdogo wa elimu. Badala yake aliishusha zaidi kuliko hapo awali.
Aidha, jumuiya ya wafanyabiashara imekasirishwa na ukosefu wa ushiriki katika serikali ya mpito na kushindwa kwake kushughulikia kufungwa kwa viwanda vya watu waliochafuliwa kisiasa na kuathiri mauzo ya nje na kuongezeka kwa ukosefu wa ajira. Pia kulikuwa na mashauriano yasiyotosheleza kabla ya kuridhia mikataba ya ILO kuhusu haki za wafanyakazi chini ya shinikizo la kimataifa.
Udanganyifu wa mageuzi na utawala?
Wakati Serikali ya mpito ikijitolea muda wake mwingi kujadili mageuzi ya taasisi na katiba, ni vigumu hata siku moja kupita bila kuwepo kwa taarifa za unyakuzi wa ardhi kinyume cha sheria, unyanyasaji wa polisi kwa wananchi wa kawaida, rushwa na unyang’anyi katika kila ofisi za serikali, mitaa na masoko ya ndani na vituo vya usafiri. Kuna matukio ya uchomaji moto na mauaji. Hali ya usalama na sheria na utulivu nchini ni mbaya zaidi kuliko hapo awali.
Marekebisho kabla ya utawala’ yanasisitiza kufanya maboresho ya kimfumo (kama kusasisha sheria, taratibu, miundo) kabla ya kutekeleza kikamilifu sheria na kanuni ili kuhakikisha kwamba msingi ni mzuri, wa haki, na unaofaa.
Hata hivyo, uamuzi wa serikali ya muda wa kuweka vipaumbele haukutokana na uchambuzi wowote unaoonyesha kuwa kulikuwa na dosari katika katiba, au katika mahakama n.k. iliyoruhusu serikali ya mwisho kuibia nchi. Mbali na hilo, ghasia zilizoiondoa serikali ya Sheikh Hasina madarakani zilichochewa na ukosefu wa ajira, rushwa na unyang’anyi, unyakuzi wa ardhi, ukatili wa polisi na ukandamizaji wa kisiasa. Masuala haya yote yanahusiana na utawala. Mageuzi hayakuwa kwenye ajenda zao.
Prof. Yunus na serikali yake ya mpito wanastahili kupongezwa kwa nia yao njema ya kutaka kufanya mageuzi ambayo yangezuia kurejea katika enzi mbaya za serikali iliyopita iliyopora nchi. Lakini walipaswa kuelewa kwamba mageuzi yanaweza kuwa ya lazima lakini hayatoshi.
Utawala mbovu na ukosefu wa uwezo wa kutawala na taasisi zilizoanzishwa za Bangladesh na urasimu wake ni wazi kwa taifa zima na jumuiya ya kimataifa. Angalia tu taasisi zozote za umma (kutoka uwanja wa ndege hadi balozi, parokia ya muungano hadi utawala wa wilaya, mawasiliano ya simu na nguvu) hali inaonekana wazi kwa wote. Hakuna mtu anayeweza kufanya chochote bila kupitia unyanyasaji, mihangaiko, mara nyingi kutoa hongo au kuonyesha mamlaka au mamlaka. Watu wanataka afueni kutokana na utawala mbaya na utawala na si Mageuzi.
Urekebishaji wa sekta ya fedha ulikuwa mojawapo ya mafanikio makubwa ya serikali ya Prof Yunus. Hata hivyo, ingawa watu walihofia kwamba mzozo wa kifedha na kisiasa ungedhoofisha ukuaji wa kilimo na kisha uchumi wote pamoja nao, kwa bahati nzuri hilo halikufanyika. Ukuaji wa jumla wa kilimo nchini ulishika kasi yake na jumla ya uzalishaji wa nafaka ya chakula haukupungua. Ukuaji wa jumla wa ongezeko la thamani katika kilimo ulibaki kwa zaidi ya asilimia 3 (Ofisi ya Takwimu, Bangladesh).
Ukuaji unaoendelea na endelevu wa kilimo ulitoa njia ya maisha kwa viwanda na sekta ya nguo hasa kuhimili msukosuko wa kifedha. Kwa ujumla, jumla ya mauzo ya nje ya Bangladeshi iliongezeka kwa 24.9% YoY mnamo Nov 2024, ikilinganishwa na ongezeko la 25.7% YoY mwezi uliopita. Mauzo ya nguo nje yaliongezeka kwa 12% katika miezi 7 ya kwanza ya FY24–25, (Ofisi ya Kukuza Mauzo ya Nje ya Bangladesh).
Kadhalika kurekebisha sekta ya fedha hakukutengeneza uchumi. Hata kukiwa na sekta ya fedha yenye nguvu zaidi, utawala mbovu na umakini usiofaa kwa jumuiya ya wafanyabiashara vimeathiri uchumi halisi. Umaskini unaongezeka, mauzo ya nje na uzalishaji wa kilimo unapungua. Nchi sasa inakodolea macho mteremko wa kiuchumi na kisiasa.
Matokeo ya kushindwa kwa Serikali ya Muda ya Kutawala ?
Matokeo muhimu zaidi ni kwamba kwa kutotoa njia mbadala ya utawala bora zaidi ya utawala uliotupiliwa mbali, watu wanaweza kugeukia vyama vya Kiislamu, ambavyo hadi sasa havijachafuliwa na ufisadi katika madaraka na utawala mbovu. Kuna uwezekano mkubwa kwamba wanaweza kushinda. Watu wanaelekea kuamini kuwa vyama vya Kiislamu vitatoa utawala bora na vitakuwa na ufisadi mdogo.
Jambo pekee ambalo huenda lisiwaingize madarakani ni hofu kwamba baadhi ya maadili yao yanayohusiana na wanawake na utamaduni hayawiani na maadili ya kawaida ya Kibengali.
Chama kikuu cha upinzani, Bangladesh National Party (BNP) pia kinatumai kushinda kwa wingi kwani hakioni mpinzani dhahiri. Chama hiki, hata hivyo, kinatuhumiwa kufanya uhalifu, unyang’anyi na ufisadi kilipokuwa madarakani. Mwanzilishi wa BNP anahusishwa na mauaji ya kikatili ya Sheikh Mujib na watu wa familia yake, na kiongozi wa sasa wa BNP anatuhumiwa kupanga shambulio la guruneti lililolenga kumuua Sheikh Hasina kwenye mkutano wa AL tarehe 21 Agosti 2004. Hasina alinusurika katika shambulio hilo, lakini liliua watu 24 na kujeruhi takriban 200. ulafi kwa njia yake makada wanakaa kwenye mawazo ya umma.
Licha ya ujio huu mfupi na nguvu ya jamaa ya vyama vya Kiislamu, BNP ina matumaini makubwa ya kushinda. Wanaamini kwamba walio wachache, sehemu kubwa ya wapigania uhuru, vyama vya mrengo wa kushoto na wanawake wa mijini wasio na dini kamwe hawatavipigia kura vyama vya Kiislamu, hata iweje. Hata hivyo, kutokana na hali tete ya kisiasa ya sasa lolote linawezekana.
Kwa maana fulani Serikali ya mpito ya Prof. Yunus inafanya iwezekane kwa watu kuchagua kati ya: “utawala bora” dhidi ya “kuzingatia maadili ya kitamaduni ya Kibengali ya kijamii”. Ambayo atashinda bado kuonekana. Mustakabali wa nchi sasa unategemea sana uchaguzi ujao wa Februari 2026 na aina ya uongozi utakaozalisha. Vyovyote vile watu watakuwa walioshindwa – ama watapata BNP, chama cha mafisadi sawa na chama kilichoondolewa AL chenye historia ya utawala mbaya au Waislam ambao wanaweza kugeuka kuwa tishio kwa mkondo mkuu wa maadili ya Kibangali.
Mwandishi huyo alikuwa mpigania uhuru wakati wa vita vya ukombozi wa Bangladesh na Aliyekuwa Mkuu wa Tawi la Usaidizi wa Sera la Asia na Pasifiki la Shirika la Chakula na Kilimo la Umoja wa Mataifa (FAO).
Ofisi ya Umoja wa Mataifa ya IPS
© Inter Press Service (20251222183123) — Haki Zote Zimehifadhiwa. Chanzo asili: Inter Press Service
